مجله تایم امسال هم مثل سالهای گذشته برترینهای رشته های مختلف را بررسی کرده است و روز گذشته منتخب گجت ها را در
نارنجی مطالعه کردید، اما در میان 10 پیشرفت مهم دانش پزشکی، چند مورد آن مربوط به تجدید نظرهای کلی در دانسته های قبلی ما می شود:
ممنوعیت یک داروی محبوب، تغییر اساسی در الفبای احیا و یا صدور مجوز برای استفاده از یک داروی رایج اما نه چندان مقبول (حداقل در بین اساتید رشته) . چنین تجدید نظرهایی قسمتی از ماهیت رشته پزشکی است که هم به دلیل پیچیدگی های خاص و هم به دلیل اصول تجربی آن همواره شاهد تئوریهای جدیدی است که گاه اصول پذیرفته شده قبلی را به چالش می کشند. بطور خلاصه می توان گفت دانش شناخت بدن انسان، به اندازه خود انسان پیچیده است. شاید بهمین خاطر است که چند مورد دیگر از پیشرفتهای مهم این لیست بیشتر مرتبط با مصنوعی سازی است؛ تلاشهایی در جهت ساده و قابل درک کردن مکانیزمهای پیچیده طبیعت. به هرحال این شما و این هم لیست برترینهای سال گذشته دانش پزشکی از دید تایم در ادامه مطلب...
1-کاهش ریسک ابتلا به عفونت ایدز با داروهای ضدویروسی
مثل اینکه شمارش معکوس برای سرکوب ایدز آغاز شده است. داروهای ضدویروسی که قبلا توانسته بودن از شدت عفونت در افراد مبتلا به ایدز بکاهند، حالا می توانند تا حدودی اثرات پیشگیری هم داشته باشند، یعنی اگر درست و مرتب مصرف شوند، ریسک ابتلا را تا 73% در افراد غیر مبتلا (اما در معرض خطر) کاهش دهند.
محققین اعلام کرده اند که این روش به هیچ وجه نمی تواند جایگزین روشهای اصلی پیشگیری از ایدز شود(مانند استفاده از وسایل جلوگیری فیزیکی و رعایت بهداشت در انتقال خون یا تزریق) اما می تواند احتمال ابتلا را در میان افرادی که شدیدا در معرض خطر هستند (نظیر معتادان) کاهش دهد. در شرایطی که هنوز واکسنی موثری برای ایدز به بازار عرضه نشده است، وجود چنین داروهایی (نظیر ترووادا) غنیمت است.
2-سلول مصنوعی؟
بشر همیشه دوست دارد مصنوعی همه چیز را بسازد، حالا هم کم کم وارد عرصه ساخت موجودات مصنوعی شده است. البته خیلی راه مانده تا مخلوقاتی مانند هیولای دکتر فرانکنشتاین بتوانند پا به عرصه وجود بگذارند، اما گروهی از دانشمندان در حرکتی قابل تقدیر توانستند بعد از مشقت و مرارت فراوان، ژن یک باکتری را بطور مصنوعی بسازند (یا بعبارتی از روی نمونه اصلی آن تقلب کنند) البته انتظار می رفت که دانشمندان چینی اینکار را کرده باشند اما این بار کار کار آمریکایی هاست!
3- آزمایش خون برای آلزایمر:
با وجودیکه در سالیان اخیر ، انواع و اقسام آزمایشات مختلف ابداع شده اند اما آلزایمر توانسته بود خود را دور از تیررس آزمایشگاه ها نگه دارد تا بتواند ناگهان از کمین بیرون آمده و با بروز علائم خود (اختلالات ذهنی و ضعف حافظه) بیمار را به زانو در بیاورد. تنها راه مطمئنی که قبلا وجود داشت، برداشت نمونه از بافت زنده عصبی بود که می شد با آن تغییرات ناشی از آلزایمر را (معمولا بعد از ایجاد علائم) مشاهده کرد. این روش هم گران و هم تهاجمی و پر عارضه بود. اما حالا دانشمندان تست خونی را ابداع کرده اند که در آن گروهی از پروتئینهای خون مورد آزمایش قرار می گیرند تا بتوانیم آلزایمر را قبل از بروز اولین علائمش ردگیری کنیم و تا حدود زیادی جلوی عوارض آن را بگیریم (مثلا با تکنیکهای ویژه فعال نگه داشتن ذهن و حافظه)
4- بوتوکس و درمان میگرن
بوتاکس(بوتوکس) و علاقمندان آن هیچگاه از سوی نهادهای معتبر پزشکی و بیمه ها مورد تایید نبوده اند. اما مثل اینکه روزگار با آنها آشتی کرده است. گروهی از دانشمندان متوجه شده اند که افرادی که برای رفع چین و چروک در ناحیه سر و پیشانی اقدام به تزریق بوتاکس کرده بودند، کمتر از دیگر افراد میگرنی دچار حملات سردرد شده اند. آنها این احتمال را بر روی بیش از 1000 نفر فرد مبتلا به میگرن آزمایش کردند و نتیجه کاملا به سود بوتاکس تمام شد. حالا اف-دی-ای هم درمان بوتاکس برای کنترل میگرن را تائید کرده و بیمه ها مجبورند هزاران دلار را صرف زیبا شدن بیماران میگرنی کنند. کاری که اصلا دوست ندارند انجام دهند اما مصرف کنندگان بوتاکس را خوشحال خواهد کرد.
5- به هم ریختن الفبای احیا
الفبای قدیمی احیای بیماران (احیای قلبی-ریوی) که قدمتی حدود نیم قرن (از سال 1960) داشت، در سال گذشته به هم ریخت. در روش قبلی احیای قلبی ریوی، چیزی که در فیلم های سینمایی زیاد دیده اید الفبای احیا به این شرح بود:
الف: آزاد کردن راه هوایی (تمیز کردن و باز نگه داشتن مجاری تنفسی)
ب: بازدم در دهان یا بینی بیمار (تنفس دهان به دهان)
پ: پمپ قلب (فشار دادن جناغ سینه بطور عمود) یا معادل انگلیسی آن Airway Breathing Circulation
حالا اعضای انجمن امریکایی قلب متوجه شده اند که اجرای قسمتهای مربوط به تنفس، (بند الف و ب) چندان تاثیری در افزایش احتمال موفقیت احیا ندارد و تنها با پیچیده کردن مساله باعث میشود بسیاری از افراد حاضر در محل حادثه نتوانند به احیای مصدومین بپردازند. پس توصیه کردند که بند پ یعنی پمپ قلب (از طریق فشار دادن عمودی بر قفسه سینه) بر همه چیز اولویت دارد. یعنی عملیت احیا با ماساژ قلبی شروع خواهد شد و در صورت عدم امکان میتوان حتی از تنفس دهان به دهان چشم پوشی کرد.
6- یک ممنوعیت بی سابقه
مصرف داروی آواندیا (روزیگلیتازون) که چند سال پیش بازارهای دارویی آمریکا و بیشتر کشورها را تسخیر کرده بود با دستور اف-دی-ای (سازمان غذا و داروی آمریکا) ممنوع شد. این دارو که برای بیماران دیابت تیپ 2 (مقاوم به انسولین) تجویز می شد، تاثیر بسیار خوبی در افراد مقاوم به درمان نشان داده بود، اما تحقیقات سازمان غذا و داروی آمریکا نشان داد که این دارو با ریسک بسیار بالای حملات قلبی همراه است و بدتر از همه اینکه، شرکت تولید کننده دارو از حدود 10 سال پیش از این قضیه با خبر بوده است!
در حال حاضر تجویز این دارو تنها برای کسانی که تمام درمانهای دیگر در آنها با شکست مواجه شده است ممکن است؛ آن هم تنها در صورتی که هم پزشک و هم بیمار اعلام کنند که از عوارض دارو آگاهی کامل دارند و برای اطمینان هر دو باید فرم خاصی را هم تکمیل و امضا کنند! خبر خوش این است که چنین عوارضی در داروی مشابه (پیوگلیتازون) گزارش نشده و این دارو مجاز می باشد.
7-آزمایش خون برای حمله قلبی:
گرفتن آزمایش خون برای حمله قلبی چیز جدیدی نیست، اما تستهایی که رایج هستند، حمله را بعد از وقوع اش خبر می دهند و یک معیار تشخیصی هستند نه معیار پیش بینی کننده. حال گروهی از پزشکان آزمایشی (مرکب از اندازه گیری چند نوع پروتئین) ابداع کرده اند که می تواند تا حدودی احتمال وقوع یک حمله قلبی را در افراد با ریسک بالا پیش بینی کند. در حال حاضر از روشهای پر هزینه تر و تهاجمی مانند آنژیوگرافی برای اینکار استفاده می شود که دقت بالایی دارند اما در عین حال عوارضی هم به دنبال دارند. آزمایشات جدید در کنار معاینات بالینی و بررسی تاریخچه بیماری های فرد و خانواده اش می توانند به پزشکان در غربالگری بیماران کمک کنند. البته هنوز زود است که بتوانیم یک آزمایش خونی با دقت بالا را جایگزین روشهای متدوال (نظیر آنژیوگرافی) کنیم، اما مزیت تستهای جدید عوارض کمتر و قیمت ارزانتر آنهاست.
8- پیش بینی نتیجه لقاح آزمایشگاهی:
احتمالا تاکنون چیزهایی در مورد لقاح آزمایشگاهی IVF شینده اید یا شاید از تکنیکهای لقاح مصنوعی مطلع هستید. اما بگذارید برای یادآوری هم که شده عرض کنم که در روش لقاح آزمایشگاهی، سلول جنسی نر و ماده در محیط مخصوصی در آزمایشگاه با هم ترکیب میشوند تا سلول تخم بوجود بیاید، سپس این سلول تخم می تواند با تقسیمات متوالی جنین را بوجود بیاورد.
معمولا بعد از تشکیل سلول تخم آنها را به بدن مادر آینده شان انتقال می دهند ، اما احتمال اینکه جنین به خوبی رشد کند و به تولد نوزاد زنده بینجامد در بهترین شرایط 30% است. حالا پزشکان دانشگاه استنفورد روی روشی کار میکنند که بتوان با آن حدس زد کدام سلولهای تخم برای باروری مناسبتر هستند.آنها نخسیتن ساعات این موجودات میکروسکوپی را ضبط می کنند و رفتار آنها مثلا انجام اولین تقسیم وزمانش را بررسی میکنند تا به این ترتیب مناسب ترین سلولها را برای کاشت در رحم انتخاب کنند تا درصد موفقیت را افزایش دهند. قدم بعدی این است که نتایج این بررسی ها در کلینیک های باروری آزمایش شود تا ببینیم آیا واقعا تاثیری در میزان باروری ایجاد میشود یا نه.
9-تخمدان مصنوعی:
بله، تخمدان مصنوعی. چه کار می کند؟ تخمکهای نارس را خارج از بدن حمایت می کند. این تخمدان مصنوعی که از سلولهای تخمدان تشکیل شده و به صورت سه بعدی آرایش یافته، قادر خواهد بود تا به زودی، تخمکهای نارس را برای عمل لقاح اماده کند. استفاده از این روش مخصوصا در انجام IVF میزان باروری را تا حد بالایی افزایش خواهد داد. همانطور که در مورد 8 عرض کردم، انجام لقاح مصنوعی نه تنها پر هزینه و زمانبر و دقیق است بلکه احتمال موفقیت کمی هم دارد، بنابراین هر راهی که بتواند کمی این احتمال را بالا ببرد، می تواند منجر به صرفه جویی قابل توجهی در همه زمینه ها شود.
به نظر می رسد پژوهشگران محترم در سال گذشته به دنبال ساختن انواع مصنوعی از همه چیز بوده اند و ممکن است سال دیگر همین موقع شما را در جریان ساخت هیولای فرانکنشتاین هم قرار دهیم
10-ساخت سریع و آسان سلولهای بنیادی:
سلولهای القایی چند استعدادی بنیادی یا بطور خلاصه سلولهای ips (با سرویس پلیس عراق اشتباه نشود) سلولهلیی هستند که می توانند از بافت پوست به دست بیایند و در صورت لزوم به هر بافتی تبدیل شوند. شاید بهتر است اسم آنها را بگذاریم سلولهلی بارباپاپا...تا اینجای کار ما مشکلی با این سلولها نداریم. اما مساله اصلی نحوه تهیه آنهاست.
درگذشته (و حال) دانشمندان باید سلولهای پوستی را در معرض ویروسها و برخی مواد و ژنهای سرطانزا قرار می دادند تا سلول پوستی معمولی به سلول بنیادی القایی تبدیل شود! اما به تازگی روشی نوین برای تبدیل سلولهای معمولی پوست به سلول چنداستعدادی خودمان ابداع شده که تنها با استفاده از یک آر-ان-ای (یک نوع ماده دارای اطلاعات ژنی) جالب اینجاست که روش جدید حتی 100 برابر بهتر از روش قدیمی نتیجه می دهد....خب این هم از ساخت سلول بنیادی مصنوعی. امیدوارم روزهای طبیعی در پیش رو داشته باشید.
منبع: نارنجی
